Gastroskopia jest endoskopową metodą badania górnego odcinka przewodu pokarmowego (gopp), w tym przełyku, żołądka, opuszki i części zstępującej dwunastnicy. To najskuteczniejsza metoda diagnostyczna tych części przewodu pokarmowego, z możliwością pobrania wycinków z błony śluzowej celem oceny histopatologicznej badanych zmian. W trakcie gastroskopii można także ocenić obecność bakterii Helicobacter pylori, a także wykonać wiele zabiegów terapeutycznych, jak poszerzanie zwężeń, usuwanie polipów czy tamowanie krwawienia.
Wskazaniem do tego badania jest podejrzenie choroby gopp. Pozwala na jej rozpoznanie, ocenę stopnia zaawansowania, pobranie materiału do badania histopatologicznego czy mikrobiologicznego oraz ocenę skuteczności leczenia. Wskazaniem do gastroskopii jest także konieczność endoskopowego leczenia niektórych chorób gopp.
Objawami, które mogą wskazywać na chorobę gopp są m.in. zgaga i inne objawy refluksu żołądkowo-przełykowego, a zwłaszcza problemy z przełykaniem, a także bóle w nadbrzuszu, dolegliwości dyspeptyczne (nudności, wymioty, pełność poposiłkowa, odbijanie). Te objawy są wskazaniem do endoskopii zwłaszcza gdy występują u osób powyżej 45 r.ż. i towarzyszą im objawy alarmowe, jak niewyjaśnione chudnięcie, brak apetytu, niedokrwistość.
Wskazaniem do gastroskopii są wszelkie objawy krwawienia z gopp (smoliste stolce, krwawe wymioty, dodatni wynik testu na krew utajoną w kale, niedokrwistość, niedobór żelaza).
Gastroskopię wykonujemy również w diagnostyce choroby trzewnej, przed planowanymi zabiegami operacyjnymi (np. usunięcie pęcherzyka żółciowego), u osób z dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku chorób nowotworowych gopp.
Badanie jest nieprzyjemne, ale niebolesne. Podobnie, nie boli pobieranie wycinków. Gastroskopia trwa zwykle kilka- kilkanaście minut. Badanie jest zwykle przeprowadzane w pozycji leżącej na lewym boku. Po miejscowym znieczuleniu gardła za pomocą lignokainy w aerozolu zakładany jest między szczęki plastikowy ustnik. Następnie lekarz wprowadza do jamy ustnej gastroskop, a pacjent wykonuje ruch połykowy. Moment przechodzenia aparatu do przełyku może być nieprzyjemny, ale przy odpowiedniej współpracy pacjenta z lekarzem łatwiej do przejść. Podczas gastroskopii warto skupić się na regularnym oddechu, co zmniejsza, pojawiający się często, odruch wymiotny.
Instrument służący do badania jest każdorazowo specjalnie dezynfekowany, dlatego też zakażenie chorego w trakcie badania jest mało prawdopodobne. Wycinki błony śluzowej pobiera się sterylnymi szczypczykami, co również zabezpiecza przed zakażeniem. Materiał pobrany podczas gastroskopii jest wysyłany do współpracującej z endoskopią pracowni patologii i oceniany pod mikroskopem. Wynik badania histopatologicznego zwykle jest do odbioru po 2 tygodniach. Wynik testu ureazowego w kierunku zakażenia Helicobacter pylori znany jest już po kilkunastu minutach po badaniu.
Czasami konieczne jest przeprowadzenie badania z podaniem sedacji, a nawet znieczulenia ogólnego. Wykorzystywane jest ono zazwyczaj przy terapeutycznych zabiegach endoskopowych. Sedacja polega na podaniu leków uspokajających, ułatwiających przeprowadzenie i zmniejszających uczucie dyskomfortu pacjenta w trakcie badania.
Przed badaniem gastroskopowym należy pozostawać przez co najmniej 8 h bez jedzenia i picia. Jednak w razie przyjmowania na stałe rano niezbędnych leków, można je połknąć popijając niewielka ilością wody. Kilka godzin przed badaniem nie należy palić papierosów i żuć gumy. Należy tuż przed badaniem wyjąć protezy zębowe. W przypadku leczenia przeciwkrzepliwego, przed planowanymi podczas gastroskopii zabiegami, niektóre z nich należy odstawić albo zamienić na inne preparaty. Można to zrobić jedynie po konsultacji z lekarzem.
Ciężkie choroby, które powodują, że ryzyko wykonania badania przewyższa korzyści są przeciwskazaniem do gastroskopii Są to ciężka niewydolność serca, oddechowa, ostry zespół wieńcowy i zawała serca. Przeciwskazaniem do endoskopii jest podejrzenie perforacji przewodu pokarmowego. Badanie wymaga pisemnej zgody pacjenta.
Jako procedura inwazyjna, gastroskopia jest obarczona ryzykiem wystąpienia powikłań. Występują one jednak niezwykle rzadko. Powikłania endoskopii mogą wystąpić zarówno w trakcie badania, jak i po jego zakończeniu (nawet po kilkunastu dniach). Niekiedy wymagają one przeprowadzenia innych, dodatkowych badań diagnostycznych i leczenia, w tym również leczenia zabiegowego, a nawet doprowadzić do zgonu chorego. Powikłania bezpośrednio można podzielić na te związane z podaniem znieczulenia, oraz związane z zabiegiem gastroskopowym.
Częstsze są te pierwsze; mogą być związane z wystąpieniem krwiaka w miejscu wkłucia, zapalenia żył, niepożądanego działania leków stosowanych przy sedacji (np. depresja układu oddechowego i zaburzenia zachowania czy obniżenie ciśnienia, tachykardia, zaburzenia rytmu serca), a także z bólem gardła, czy aspiracją treści do płuc po miejscowym znieczuleniu.
Powikłania sercowo-naczyniowe występują w około 0,1% badań i są jednymi z częstszych komplikacji. Poza lekami stosowanymi w sedacji (depresja ośrodka oddechowego, tachykardia, obniżenie ciśnienia), przyczyną może być samo wprowadzanie endoskopu i powietrza do przewodu pokarmowego, skutkujące niedotlenieniem, zaburzeniami rytmu serca, obniżeniem ciśnienia tętniczego. Ryzyko poważnych zaburzeń rytmu, zawału i zatrzymania czynności serca występuje u chorych z chorobą serca i wzrasta u osób starszych.
Ryzyko bakteriemii przy diagnostycznej gastroskopii jest niewielkie około 3-4%, ale wzrasta w procedurach zabiegowych, np. poszerzaniu przełyku (45%). Rzadko powoduje jakiekolwiek objawy, a niezmiernie rzadko powikłania odległe jak sepsa, ropnie narządowe czy zapalenia wsierdzia.
Innym powikłaniem jest mechaniczne uszkodzenie ściany przewodu pokarmowego, czyli perforacja, występująca z częstością od 0,02 do 0,2%. Do tej komplikacji dochodzi częściej podczas procedur zabiegowych (np. poszerzanie zwężeń), może nastąpić ona w każdym miejscu anatomicznego zwężenia górnego odcinka przewodu pokarmowego lub w miejscu zmienionym przez proces chorobowy.
Krwawienia wikłają około 0,15% procedur, a ich ryzyko wzrasta u chorych z zaburzeniami krzepnięcia, przyjmujących leki przeciwkrzepliwe, zwłaszcza w procedurach zabiegowych wysokiego ryzyka takich jak: polipektomia, koagulacja laserem, poszerzanie zwężeń, biopsja cienkoigłowa, leczenie żylaków żołądka i przełyku.
Hiperamylazemia bezobjawowa może pojawiać się nawet u 6-12% chorych, którzy przebyli endoskopię. Ostre zapalenie trzustki po diagnostycznych procedurach endoskopowych jest rzadkie.
Z powodu miejscowego znieczulenia gardła i ryzyka zadławienia nie wolno przez pół godziny po badaniu przyjmować pokarmów i płynów. W razie wystąpienia niejasnych objawów należy niezwłocznie zgłosić je pielęgniarce lub lekarzowi.
Jeżeli zabieg endoskopowy wykonywany jest w znieczuleniu, nie wolno prowadzić pojazdów mechanicznych w tym dniu i konieczna jest opieka drugiej osoby przy powrocie do domu.