Co to jest kolonoskopia i na czym polega?

Kolonoskopia polega na wprowadzeniu przez odbyt giętkiego instrumentu i obejrzeniu całego jelita grubego. Kolonoskop (o długości 130 do 200 cm) posiada tory wizyjne pozwalające na obejrzenie obrazów z przewodu pokarmowego na monitorze. Kolonoskopia jest najskuteczniejszą metodą diagnostyczną oceniającą jelito grube. W trakcie badania istnieje możliwość pobrania wycinków z błony śluzowej przewodu pokarmowego oraz wykonanie zabiegów terapeutycznych, jak tamowanie krwawienia, usuwanie polipów czy poszerzanie zwężeń.

Jakie są wskazania do kolonoskopii?

Wskazaniem do tego badania jest podejrzenie choroby jelit. Pozwala na jej rozpoznanie, ocenę stopnia zaawansowania, pobranie materiału do badania histopatologicznego czy mikrobiologicznego oraz ocenę skuteczności leczenia. Wskazaniem do kolonoskopii jest także konieczność endoskopowego leczenia niektórych chorób jelit.

Objawami, które mogą wskazywać na chorobę jelit są m.in. bóle jamy brzusznej i zaburzenia rytmu wypróżnień, krwawienie z dolnego odcinka przewodu pokarmowego, niewyjaśnione chudnięcie, niedokrwistość. Kolonoskopię wykonujemy również jako badanie przesiewowe u osób, u których nie występują żadne z ww objawów. Wtedy takie badanie ma znaczenie profilaktyczne i dzięki usuwaniu wykrytych polipów pomaga zapobiegać rozwojowi raka jelita grubego. Przesiewowa kolonoskopia dotyczy zwykle osób w wieku 50-65 lat, a u osób z dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku raka jelita grubego badanie można wykonać już od 40 r.ż.

Jak przebiega kolonoskopia?

Badanie wykonuje się po odpowiednim przygotowaniu preparatem przeczyszczającym (patrz niżej). Badanie jest przeprowadzane w pozycji leżącej przy zastosowaniu giętkiego kolonoskopu, który wprowadza się przez odbyt do jelita grubego. Zabieg jest nieprzyjemny i momentami pacjent może odczuwać pociąganie i ból, gdy aparat pokonuje zagięcia jelita grubego. Nie zawsze obecny jest ból, częściej występuje uczucie rozpierania i wzdęcia wynikającego z podawania powietrza do światła jelita. W  niektórych przypadkach wskazane jest wykonanie badania w sedacji, albo w znieczuleniu ogólnym. Sedacja polega na podaniu leków uspokajających, ułatwiających przeprowadzenie i zmniejszających uczucie dyskomfortu pacjenta w trakcie badania.

Instrument służący do kolonoskopii jest specjalnie dezynfekowany przed każdym badaniem, dlatego też zainfekowanie jest praktycznie niemożliwe. W razie potrzeby pobiera się ze zmian chorobowych wycinki do oceny histopatologicznej. Służą do tego sterylne szczypczyki, co również chroni przed zakażeniem.

Jak przygotować się do kolonoskopii?

Przed badaniem wskazane jest stosowanie diety ubogoresztkowej. Należy unikać spożywania produktów zawierających pestki, nasiona i ziarna (np. pieczywo z ziarnami, owoce itp.), tłuste potrawy, przetwory mleczne, gazowane napoje.
24 h przed wykonaniem kolonoskopii należy zastosować dietę płynną. Nie należy spożywać pokarmów stałych, alkoholu, kawy i napojów gazowanych 
Wtedy także należy rozpocząć przygotowanie wybranym preparatem przeczyszczającym. 
Dostępnych jest obecnie kilka rodzajów środków do przygotowania do badania kolonoskopowego. Różnią się one szczegółami dotyczącymi przygotowania, dlatego w każdym przypadku należy dokładnie zapoznać się z ulotką i postępować według wskazań lekarza kierującego na badanie. Sposób przygotowania będzie różnił się w zależności np. od typu substancji w preparacie, od godziny umówionego zabiegu, masy ciała pacjenta itp.

Jakie są przeciwwskazania do kolonoskopii?

Ciężkie choroby, które powodują, że ryzyko wykonania badania przewyższa korzyści są przeciwskazaniem do kolonoskopii. Są to ciężka niewydolność serca, niewydolność oddechowa, ostry zespół wieńcowy i zawała serca. Przeciwskazaniem do endoskopii jest podejrzenie perforacji przewodu pokarmowego. Badanie wymaga pisemnej zgody pacjenta.  

W przypadku przyjmowania przez pacjenta leków przeciwkrzepliwych, należy skonsultować się z lekarzem, co do możliwości ich odstawienia, konieczności zamiany na inny preparat lub kontynuacji terapii. Obecnie jest wiele leków stosowanych w profilaktyce przeciwkrzepliwej i postępowanie zależy od danego preparatu.

Jakie powikłania mogą wystąpić po wykonaniu kolonoskopii? Jak postępować po kolonoskopii?

Jako procedura inwazyjna, kolonoskopia jest obarczona ryzykiem wystąpienia powikłań. Występują one jednak niezwykle rzadko. Niekiedy wymagają one przeprowadzenia innych, dodatkowych badań diagnostycznych i leczenia, w tym również leczenia zabiegowego, a nawet doprowadzić do zgonu chorego. Powikłania bezpośrednio można podzielić na te związane z podaniem znieczulenia, oraz związane z zabiegiem kolonoskopii.

Częstsze są te pierwsze; mogą być związane z wystąpieniem krwiaka w miejscu wkłucia, zapalenia żył, niepożądanego działania leków stosowanych przy sedacji (np. depresja układu oddechowego i zaburzenia zachowania czy obniżenie ciśnienia, tachykardia, zaburzenia rytmu serca).

Do możliwych powikłań kolonoskopii zaliczamy m.in: perforację, krwawienie, reakcję wazowagalną, ból brzucha, bakteriemię, uszkodzenie śledziony i krezki poprzecznicy, ostre zapalenie trzustki.

Perforacja jest mechanicznym uszkodzeniem ściany przewodu pokarmowego, występującym z częstością od 0,1 do 0,8%. Do tej komplikacji dochodzi częściej podczas procedur zabiegowych (np. poszerzanie zwężeń), może nastąpić ona w każdym miejscu przewodu pokarmowego lub w miejscu zmienionym przez proces chorobowy, zwłaszcza nowotworowy. Komplikacji tej sprzyja występowanie w jelicie grubym uchyłków, stanu zapalnego, zrostów w otrzewnej, a także przebyta radioterapia okolicy jamy brzusznej czy miednicy.

Krwawienia wikłają około 0,15% procedur, a ich ryzyko wzrasta u chorych z zaburzeniami krzepnięcia, przyjmujących leki przeciwkrzepliwe, zwłaszcza w procedurach zabiegowych wysokiego ryzyka takich jak: usuwanie polipów (polipektomia), koagulacja laserem, poszerzanie zwężeń. Krwawienie może być natychmiastowe, ale może wystąpić po 2 tygodniach po zabiegu polipektomii. Ryzyko krwawienia jest większe przy usuwaniu dużych polipów.

Reakcja wazowagalna jest jedną z częstszych komplikacji kolonoskopii. U chorego może wystąpić przejściowa bradykardia, obniżenie ciśnienia tętniczego i utrata świadomości.

Czynnikami sprzyjającymi są: odwodnienie po wcześniejszym przeczyszczeniu jelita grubego, a także zapętlanie endoskopu i rozdęcie jelita przez wprowadzanie powietrza.

Ból brzucha czy uczucie dyskomfortu po badaniu jest częstym, ale niespecyficznym objawem niepożądanym, prawdopodobnie spowodowanym powietrzem pozostałym w jelicie lub jako skutek utrudnionej manipulacji endoskopem.

Bakteriemia jest rzadkim powikłaniem, zwykle bezobjawowym. U chorych z zaawansowanymi chorobami wątroby (np.: marskość), ryzyko powikłań infekcyjnych wzrasta.

Uszkodzenie śledziony lub jej pęknięcie może nastąpić na skutek bezpośredniego urazu poprzez ścianę jelita grubego. Rozległe zrosty w jamie brzusznej zwiększają ryzyko tego powikłania. Uszkodzenie lub rozerwanie krezki poprzecznicy może nastąpić na skutek nadmiernego jej pociągania, może być izolowane lub współistnieć z uszkodzeniem śledziony.

Inne rzadkie powikłania to ostre zapalenie wyrostka robaczkowego, ostre zapalenie trzustki, uszkodzenie wątroby, zakrzepica okołoodbytnicza, zapalenie uchyłków, skręt czy niedrożność jelit, krwiomocz, rozwarstwienie tętniaka aorty.

Postępowanie po badaniu

W przypadku stosowania znieczulenia nie wolno jeść ani pić przez okres 2 godzin po zabiegu, nie wolno prowadzić pojazdów mechanicznych w tym dniu i konieczna jest opieka drugiej osoby. Wystąpienie jakichkolwiek niejasnych objawów należy niezwłocznie zgłosić pielęgniarce lub lekarzowi.