Badania przesiewowe służą do wykrywania poważnych i często występujących chorób we wczesnym etapie ich zaawansowania u osób, u których nie występują żadne objawy. Znanych jest wiele testów przesiewowych wykonywanych powszechnie, które pozwalają na wczesne wykrycie poszczególnych chorób, skuteczne ich leczenie i zapobieganie ich skutkom np. badania przeprowadzane u noworodków w pierwszych dobach życia. Badania przesiewowe mają szczególne znaczenie we wczesnym rozpoznawaniu chorób nowotworowych.
Rak jelita grubego jest jednym z najczęściej występujących nowotworów złośliwych w Polsce i na świecie i stanowi poważny problem społeczny. W naszym kraju na tę chorobę zapada co roku około 13 tysięcy osób, dotyczy ona równie często mężczyzn, jak i kobiet. Jest u człowieka drugim co do częstości występowania nowotworem złośliwym, po raku płuc. Częstość zachorowań na raka jelita grubego wzrasta z wiekiem, należy się zatem spodziewać, że w związku ze starzeniem się społeczeństwa, liczba zachorowań może się zwiększać. U większości chorych nowotwór rozpoznawany jest zbyt późno, co powoduje, że wyniki leczenia raka jelita grubego są wciąż niezadawalające (odsetek wyleczeń wynosi w Polsce ok. 25%, podczas gdy w Europie Zachodniej do 60%).
Udowodniono, iż większość nowotworów jelita grubego rozpoczyna się jako niezłośliwe (łagodne) polipy. Są to kuliste lub przypominające grzyb twory, wyrastające z wewnętrznej błony śluzowej wyścielającej światło jelita. Wprawdzie większość z nich jest łagodna, jednak niektóre mogą rosnąć i w końcu przekształcić się w nowotwór złośliwy; nazywa się je polipami gruczolakowatymi. Proces taki trwa zwykle długo:7-10 lat. Jedynie około 10% przypadków raka jelita grubego jest uwarunkowanych genetycznie, co oznacza, że skłonność do jego wystąpienia jest dziedziczna.
Aby wyleczyć raka jelita grubego, należy go rozpoznać w bardzo wczesnym stadium, wówczas wyniki terapii są bardzo dobre. Najlepszym sposobem zapobiegania i wczesnego wykrywania tej poważnej choroby jest przeprowadzenie odpowiednich badań. Spośród dostępnych testów i zabiegów diagnostycznych, badaniem najbardziej czułym i mającym największą skyteczność jest kolonoskopia. Jest to badanie endoskopowe jelita grubego, podczas którego giętkim i długim instrumentem optyczno-elektronicznym (tzw. kolonoskopem) możliwe jest obejrzenie wnętrza całego jelita grubego. Pozwala to wykryć nawet niewielkie zmiany u pacjentów, którzy czują się dobrze i nie odczuwają żadnych dolegliwości. W razie wątpliwości możliwe jest pobranie wycinków do badania mikroskopowego. Ponadto kolonoskopia pozwala wykryć wszystkie polipy, z których połowę stanowią gruczolaki tj. stany przedrakowe. Dodatkowo olbrzymią wartością tego badania jest możliwość jednoczesnego bezbolesnego, bezoperacyjnego usuwania wykrytych polipów czyli wykonania tzw. polipektomii, unikając w ten sposób rozwoju raka w przyszłości.
Kolonoskopia jest badaniem bezpiecznym. Jeśli wykonuje je doświadczony lekarz, ryzyko powikłań jest minimalne. Zwykle jest też badaniem niebolesnym, najczęściej występują jedynie uczucie dyskomfortu w jamie brzusznej, uczucie parcia lub przemijające wzdęcie brzucha. Sporadycznie kolonoskopia bywa bolesna; dotyczy to głównie pacjentów po wielu zabiegach operacyjnych, ze zrostami w jamie brzusznej. Jeżeli badanie jest zbyt bolesne lekarz wskazuje możliwość wykonania tego badania w pełnym znieczuleniu, w warunkach szpitalnych, w planowym terminie.
Prawidłowe wykonanie kolonoskopii wymaga odpowiedniego przygotowania do badania. Przez 5 dni przed badaniem nie należy spożywać owoców z drobnymi pestkami (kiwi, truskawki) oraz pieczywa z ziarnami, musli, siemienia itp. Aby wnętrze jelita było dobrze widoczne podczas badania, konieczne jest oczyszczenie z obecnej w nim zawartości. Przygotowanie odbywa się w przeddzień badania (i częściowo w dniu badania, jeżeli kolonoskopia zaplanowana jest na godziny popołudniowe). Polega na wypiciu 3-4 litrów roztworu ze specjalnym środkiem przeczyszczającym, zgodnie z otrzymanym schematem. Pacjenci powinni przyjmować wszystkie swoje leki stosowane z powodu chorób przewlekłych (np. nadciśnienie, choroba wieńcowa) tak jak zwykle, również w dniu badania. Wyjątek stanowią tutaj preparaty kwasu acetylosalicylowego (np. Acard, Bestpirin, Polocard) i leki przeciwpłytkowe (Aclotin, Ticlo) – należy je odstawić na 6 dni przed badaniem, nie dotyczy to chorych po zawale m. sercowego, by-passach i stentach oraz udarach mózgu. Chorzy przyjmujący inne leki przeciwkrzepliwe (np. preparaty Acenokumarol, Syncumar, Sintrom) oraz ci, którzy mają wątpliwości powinni upewnić się u swojego lekarza rejonowego, kardiologa lub neurologa czy mogą czasowo odstawić lek lub zamienić go na inny. Niemożność odstawienia leków przeciwkrzepliwych nie oznacza konieczności rezygnacji z wykonania badania przesiewowego, ale w razie stwierdzenia polipów nie będzie można jednoczasowo ich usunąć lub pobrać wycinka. Chorzy na cukrzycę oraz inne poważne choroby przewlekłe mogące wpływać na przygotowanie do badania muszą wcześniej skontaktować się ze swoimi lekarzami prowadzącymi, aby indywidualnie ustalić szczegółowy plan postępowania.
Należy pamiętać, iż to badanie przesiewowe służy wykryciu nie tylko raków, ale również stanów przedrakowych – polipów gruczolakowych. Małe polipy, wielkości do 1 cm, mogą być usuwane od razu podczas badania przesiewowego, a pacjent zostaje poinformowany o terminie odbioru wyniku badania histopatologicznego. W razie wykrycia większych polipów mogą zostać pobrane wycinki celem wstępnej diagnozy i wyboru najbardziej właściwego sposobu postępowania oraz zaproponowany zostanie termin ich usunięcia w trybie planowym w warunkach szpitalnych. Jeżeli pacjent z góry nie zgadza się na usunięcie polipów, badanie przesiewowe nie ma sensu.
Ze względu na bardzo istotne znaczenie społeczne problemu raka jelita grubego Ministerstwo Zdrowia, często we współpracy z władzami lokalnymi, wprowadziły i finansują program bezpłatnych badań przesiewowych celem wczesnego wykrywania tej choroby i zapobiegania jej rozwojowi poprzez wykrywanie i usuwanie polipów, będących stanami przedrakowymi. Programy te adresowane są do osób po 50 roku życia, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach także do młodszych (gdy rak jelita grubego występuje w rodzinie), bez istotnych objawów choroby jelita grubego, niezależnie od miejsca zamieszkania czy rodzaju ubezpieczenia zdrowotnego. Niezbędne jest jedynie posiadanie numeru PESEL.
Bliższe informacje o Programie i ośrodkach współpracujących dostępne są telefonicznie w Biurze Programu Badań Przesiewowych Centrum Onkologii w Warszawie tel. 022 546-24-45.
Obawa przed badaniem, zażenowanie z powodu przedmiotu badania oraz niedostateczna wiedza na jego temat powodują, że część osób nie poddaje się badaniom przesiewowym w kierunku wczesnego wykrywania raka jelita grubego. Dlatego rozpoznanie bywa stawiane dopiero w późniejszym stadium rozwoju choroby, niejednokrotnie ograniczając możliwości jej skutecznego leczenia. Kolonoskopia jest jedynym zabiegiem diagnostycznym, który pozwala na wykrycie polipów i raka na całej długości jelita grubego. Jest w całym tego słowa znaczeniu zabiegiem, który może uratować życie. Rak jelita grubego jest chorobą, na którą nikt nie powinien umierać!
Na podstawie: Mark Bennett Pochapin „Rak jelita grubego” oraz materiałów informacyjnych Centrum Onkologii w Warszawie.