Choroba wrzodowa

Definicja choroby

Choroba wrzodowa to cykliczne pojawianie się wrzodów trawiennych w żołądku lub dwunastnicy. Wrzód trawienny to ograniczony ubytek błony śluzowej, któremu towarzyszy naciek zapalny i martwica. Najczęściej wrzody trawienne powstają w opuszce dwunastnicy i żołądku, rzadziej w dolnej części przełyku i pętli dwunastnicy.

Co powoduje chorobę?

Najogólniej wrzody są wynikiem zaburzonej równowagi pomiędzy czynnikami drażniącymi (kwasem solnym, pepsyną) i ochronnymi (prawidłowo ukrwiona błona śluzowa, pokryta śluzem). Najczęstszą przyczyną choroby wrzodowej jest infekcja bakterią Helicobacter pylori, która dzięki swoim unikalnym właściwościom jest w stanie przetrwać w kwaśnych warunkach światła żołądka. H. pylori produkuje toksyny, uszkadzające komórki błony śluzowej i wywołujące zapalenie. Prowadzi do zwiększonego wydzielania hormonu gastryny, co wpływa na zwiększone wydzielanie kwasu solnego w żołądku, a w konsekwencji do owrzodzeń dwunastnicy. Stwierdzana jest u większości pacjentów z chorobą wrzodową dwunastnicy i w 70% przypadków choroby wrzodowej żołądka.

Do zakażenia dochodzi drogą pokarmową. Częstość infekcji H. pylori jest bardzo wysoka w populacji osób dorosłych (ponad 50 procent), jednak nie wszyscy zarażeni cierpią na chorobę wrzodową.

Wrzody mogą powstawać także jako niepożądane działania przyjmowanych leków, głównie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) – powszechnie stosowanych środków przeciwbólowych, np. aspiryny, ketoprofenu, naproxenu, ibuprofenu. Poza H. pylori i NLPZ-ami, w patogenezie powstawania choroby wrzodowej dużą rolę odgrywają czynniki genetyczne, a także palenie papierosów. Inne czynniki takie jak stres, alkohol, ostre przyprawy, picie kawy mogą sprzyjać rozwojowi choroby, jednak nie są uważane za jej przyczyny.

Jakie są główne objawy?

Pacjenci mogą nie odczuwać żadnych dolegliwości. Do głównych objawów choroby wrzodowej należą ból o piekącym charakterze i dyskomfort w nadbrzuszu, występujące na czczo (tzw. bóle głodowe) lub w 1-3 godziny po posiłkach. Charakterystyczne dla owrzodzenia dwunastnicy jest ustępowanie lub zmniejszenie się dolegliwości po spożyciu niewielkiego posiłku. Choroba wrzodowa bywa też czasem przyczyną przykrego uczucia „pełności” lub rozpierania po posiłkach, a nawet wymiotów.

Czynniki ryzyka wystąpienia choroby

Ważną rolę odgrywają czynniki genetyczne – ryzyko wzrasta u krewnych pierwszego stopnia nawet 3-krotnie. Zwiększone ryzyko stwierdzono w populacji osób z grupą krwi 0 oraz osób, które nie wydzielają antygenów grupowych krwi.

Jak rozpoznaje się chorobę wrzodową?

Najważniejszym badaniem, koniecznym do rozpoznania choroby wrzodowej i jej powikłań jest  gastroskopia. Pozwala ona na potwierdzenie choroby, wykrycie obecności H. pylori i pobranie wycinków do dalszego badania pod mikroskopem.

Starszą metodą diagnostyczną jest radiologiczne badanie kontrastowe żołądka i dwunastnicy, które ma jedynie znaczenie dodatkowe i nie umożliwia różnicowania choroby wrzodowej z jej poważnymi powikłaniami, np. rakiem żołądka.

Dla potwierdzenia zakażenia H. pylori niezbędne są odpowiednie badania diagnostyczne. Skutecznymi metodami są testy inwazyjne wykonywane w trakcie gastroskopii: szybki test ureazowy i badanie histopatologiczne, a w przypadku testów nieinwazyjnych test oddechowy z użyciem węgla 13C. Testy z krwi na obecność przeciwciał IgG anty-H. pylori często dają wyniki fałszywie dodatnie, które nie świadczą o aktualnym aktywnym zakażeniu. Po skutecznym leczeniu przeciwciała mogą utrzymywać się ponad 6 miesięcy na tym samym poziomie.

Testy na obecność bakterii H. pylori należy wykonywać tylko u osób, u których przewiduje się leczenie eradykacyjne, czyli głównie u chorych na wrzody trawienne żołądka lub dwunastnicy, chłoniaki żołądka typu MALT, u osób z chorobą wrzodową w wywiadach i u osób z rakiem żołądka w rodzinie.

Helicobacter pylori, uznany przez Światową Organizację Zdrowia za karcinogen grupy I, o udowodnionym wpływie karcinogennym. Zakażenie bakterią uznano za czynnik rozwoju raka żołądka i chłoniaka żołądka (tzw. MALT) o stosunkowo małej złośliwości.

Leczenie choroby i postępowanie w domu

Choroba wrzodowa jest poważnym schorzeniem, związanym z niebezpiecznymi powikłaniami i wymagającym konsultacji lekarskiej.

Ulgę pacjentom mogą przynieść preparaty zobojętniające działanie kwasu żołądkowego, sprzedawane zazwyczaj bez recepty. Inhibitory pompy protonowej wykazują wyższą skuteczność od innych leków, np. brokerów receptora histaminowego (popularna ranitydyna). Leki te stosowane są w przypadku wrzodów trawiennych spowodowanych innymi przyczynami niż zakażenie H. pylori.

Główną metodą leczenia choroby wrzodowej u osób zakażonych jest eradykacja zakażenia H. pylori z zastosowaniem antybiotyków i leków zmniejszających wydzielanie kwasu żołądkowego. Zwykle lekarz zastosuje następujący schemat leczenia: inhibitor pompy protonowej (omeprazol, pantoprazol, esomeprazol i inne)+ amoksycylina + metronidazol (lub klarytromycyna) przez 10-14 dni. Zastosowanie schematów wielolekowych pozwala osiągnąć maksymalny odsetek eradykacji przy minimalnym rozwoju lekooporności.
W razie nieskuteczności eradykacji I rzutu stosuje się inne schematy leczenia z użyciem m.in. tetracyklin. Skuteczność eradykacji zakażeń H. pylori zależy od wielu czynników m.in. od dyscypliny pacjentów w zakresie stosowanego leczenia.
Nie ma specyficznej diety dla choroby wrzodowej, choć zaleca się unikanie pokarmów, które wywołują dolegliwości. Należy niezwłocznie rzucić palenie. Powinno się unikać stosowania niesteroidowych środków przeciwzapalnych i łączenia różnych preparatów z tej grupy.
Leczenie chirurgiczne obecnie jest rzadko konieczne, głównie w przypadku powikłań choroby wrzodowej.

Kiedy zgłosić się do lekarza

Choroba wrzodowa może prowadzić do poważnych, czasem nawet zagrażających życiu powikłań. Wrzód może spowodować krwotok lub przewlekłe krwawienie i w konsekwencji niedokrwistość z powodu niedoboru żelaza. Bliznowacenie okolicy połączenia żołądkowo –dwunastniczego może prowadzić do niedrożności mechanicznej, uniemożliwiając pasaż treści pokarmowej do dalszych odcinków przewodu pokarmowego. Innym poważnym powikłaniem, choć bardzo rzadkim, jest perforacja ściany przewodu pokarmowego, czyli jej przedziurawienie, co jest pilnym wskazaniem do interwencji chirurgicznej. 

Objawami powikłań choroby wrzodowej są: wymioty krwawą lub „fusowatą” treścią, smoliste stolce („czarne jak smoła”), objawy wstrząsu (osłabienie, zimna, spocona skóra, spadek ciśnienia), a także silny ból brzucha, który staje się deskowato napięty. Te symptomy są wskazaniem do pilnej hospitalizacji.

Zapamietaj!

• W chorobie wrzodowej konieczne jest wykonanie badania gastroskopowego z biopsją w celu wykluczenia raka żołądka
• Nie należy stosować eradykacji zakażenia H. pylori tam, gdzie nie ma bezwzględnie potwierdzonej obecności bakterii i nie ma bezwzględnych wskazań do jej zastosowania
• Ważne jest dokładne przestrzeganie schematu przyjmowania leków
• Należy rzucić palenie papierosów
• W razie wystąpienia objawów alarmowych (wymioty krwią lub „fusowatą” treścią, smoliste stolce, chudnięcie, niedokrwistość), należy bezzwłocznie udać się do lekarza